Aula Magna Pałacu Branickich w Białymstoku była miejscem prezentacji unikatowego odkrycia, którego dokonano w nowoberezowskiej cerkwi św. ap. i ew. Jana Teologa. 11 października badacze z Instytutu Sztuki Polskiej Akademii Nauk w osobach: dra hab. prof. IS PAN Zbigniewa Michalczyka, Piotra Jamskiego oraz Jana Nowickiego, zaprezentowali wyniki wstępnych badań. Mowa o odkryciu, w nowoberezowskiej świątyni, blisko 25 ikon wchodzących w skład ikonostasu, który w XVII oraz XVIII wiekach znajdował się w cerkwi św. ap. i ew. Jana Teologa. Do tej pory wspomniane ikony nie budziły zainteresowania co wynikało z ich bardzo złego stanu zachowania. Zmieniło się to dopiero w wyniku prac w ramach grantu Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki: „Scalanie dziedzictwa. Inwentaryzacja i dokumentacja zabytków zachodniego pogranicza ziem wschodnich dawnej Rzeczypospolitej”, które prowadzone były z błogosławieństwa Jego Eminencji, Wielce Błogosławionego Sawy, Metropolity Warszawskiego i całej Polski. Dzięki zastosowaniu odpowiednich technik, badaczom udało się ustalić, że mają do czynienia z ikonami przedstawiającymi m.in: proroków, apostołów czy scenę Zwiastowania Bogurodzicy wchodzącymi w skład jednego, siedemnastowiecznego ikonostasu. Dalsze prace nad zachowanymi fragmentami ikonostasu oraz dostępnym materiałem archiwalnym, pozwoliły stwierdzić, że ikonostas znajdował się najpierw w nowoberezowskiej cerkwi św. ap. i ew. Jana Teologa (zbudowanej ok. 1618 r.). Świątynia ta funkcjonowała do roku 1771, kiedy z fundacji Izabeli Branickiej we wsi zbudowano kolejną, zachowaną do dziś w oryginale, cerkiew św. ap. i ew. Jana Teologa. Według badaczy ikonostas z pierwszej cerkwi, przeniesiono do nowego obiektu. Zdaniem naukowców z Instytutu Sztuki PAN: „ikonostas ten jest zatem najstarszy na Podlasiu i nie ma dla niego analogii również na dawnych ziemiach Wielkiego Księstwa Litewskiego w granicach dzisiejszej Białorusi i Litwy.” W trakcie dyskusji, wiele osób podkreślało wyjątkowy charakter znaleziska. Pani prof. Irena Matus, badaczka dziejów i procesu restytucji prawosławia w okręgu białostockim, przytoczyła wiele danych statystycznych dot. występowania ikonostasów w cerkwiach Podlasia, w których świetle odkrycie trzeba traktować jednoznacznie jako bezprecedensowe. Następnie głos zabrał ks. Jan Kazimiruk, proboszcz parafii Wniebowstąpienia Pańskiego w Nowoberezowie, który podziękował historykom za ich dotychczasową, ciężką pracę. Jednocześnie duchowny wyraził głęboką nadzieję, że w niedalekiej przyszłości unikatowe ikony doczekają się odpowiedniej konserwacji i renowacji. Być może odkrycie przyspieszy powstałą już jakiś czas temu ideę stworzenia odpowiedniej przestrzeni na terenie miejscowej parafii, do prezentowania nie tylko wspomnianych już ikon, ale również innych elementów przebogatego dziedzictwa kulturowego dawnych mieszkańców ziemi berezowskiej. Warto nadmienić, że wśród obecnych w auli był m.in. Wojewoda Podlaski Bohdan Paszkowski oraz burmistrz Supraśla Radosław Dobrowolski. Więcej informacji, w tym zdjęcia odkrytych ikon, można znaleźć w: „Biuletynie Historii Sztuki 3/2023 r.”.
Autor; Ks. Jan Kazimiruk
Zdjęcia: Adrian Kazimiruk, wyborcza.pl
Zdjęcia ikon za: Biuletyn Historii Sztuki